Kavram Haritası

Eşcinsellik ve transseksüellik konusu tartışılırken psikoloji, din ve hukuk gibi birçok alanın kavramları kullanılıyor. Tüm bu kavramlara bu bölümden ulaşabilirsiniz.

Beden: Canlı varlıkların görünen maddi kısmı.

Psişe: İnsanın duygu, düşünce, davranış kalıpları, dikkat, algı, zekâ, bilinç, bilinçdışı, kişilik ve mizaç gibi bölümlerini içeren ve gözle görünmeyen maddi olmayan tarafı.

Psikoloji: Psişe ile ilgilenen bilim dalı. Psyche ve logos kelimelerinin bileşiminden oluşmuştur. Psişe bilimi.

Psikolojik Hastalık/Bozukluk: Kişide önemli bir sıkıntıya (distress) ve yetersizliğe (disability) neden olan psikolojik durumlar (Amerikan Psikiyatri Birliği). Kişilerin bilişlerinde, duygusal düzenlemelerinde ve davranışlarında görülen klinik olarak önemli bozukluklar (Dünya Sağlık Örgütü). Bu bozukluklar ve psikolojik durumlar önemli işlevsellik alanlarında sıkıntı (distress) ve bozulmaya (impairment) neden olur.

Ruh: İnsan varlığının görülmeyen ve metafizik olan tarafı. Canlılığı sağlayan varlık. Can. Dilimizde ruh kelimesi daha çok psişe kelimesi yerine kullanılır. Ruhsal hastalıklar tabiri gibi. Ancak metafizik olarak inanılan, anne karnında üflenen ve ölünce ölüm meleğinin gelip aldığı ruh ile psişe aynı şey değildir.

Ego Sintonik: Kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını egosunun/benliğinin/kişiliğinin ihtiyaçları ve hedefleri ile uyumlu veya kabul edilebilir ya da kişinin ideal benlik imajıyla tutarlı olarak değerlendirmesidir.

Ego Distonik: Kişinin duygu, düşünce ve davranışlarını kabul edilemez, benliğinin/kişiliğinin tamamıyla uyumsuz, kendine yabancı şeyler olarak değerlendirmesidir.

Terapi: İnsan psişesinde var olan bir rahatsızlık ya da hastalığı iyi etmek amacı ile yürütülen işlem. Bedendeki ameliyatın ve tedavinin psişedeki karşılığı. Psikoterapi.

Danışmanlık: İnsanın yaşadığı içsel veya dışsal çatışmaların çözümü için insanlara rehberlik etme, yol gösterme süreci.

DSM: Amerika Psikiyatri Birliği tarafından yayınlan, çeşitli aralıklarla güncellenen psikolojik hastalıkları belirleyen ve tanılayan kılavuza verilen ad. The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders adlı kılavuzun kısa adı.

ICD: Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan, çeşitli aralıklarla güncellenen psikolojik hastalıkları belirleyen ve tanımlayan kılavuza verilen ad. International Classification of Disease adlı kılavuzun kısa adı.

Cinsel Davranış: Kişinin duygusal ve/veya cinsel ilgi ile ya da bu ilgi olmadan sergilediği cinsel eylem.

Cinsel Yönelim: Kişinin herhangi bir kişiye yönelik hissettiği cinsel ilgi. Cinsel eğilim.

Heteroseksüel: Duygusal ve/veya cinsel olarak karşı cinse ilgi duyan kişi.

Querr: Heteroseksüel olmayan herkesi içinde barındıran çatı isim.

Aseksüel: Duygusal ve/veya cinsel olarak her iki cinse ilgi duymayan kişi.

Biseksüel: Duygusal ve/veya cinsel olarak her iki cinse ilgi duyan kişi.

Homoseksüel: Duygusal ve/veya cinsel olarak kendi cinsine ilgi duyan kişi. Eşcinsel.

Panseksüel: Cinsel yönelimi ya da cinsel kimliği ayırt etmeksizin her insana duygusal ve/veya cinsel ilgili duyan kişi. Omniseksüel ve cinsel kör olarak da adlandırılır.

Gey: Erkek eşcinsel.

Lezbiyen: Kadın eşcinsel.

LGBTIQ: Lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel/transgender, interseks ve querr kelimelerinin kısaltması.

Homofobik: LGBTIQ+ bireylere karşı nefret ve haset gibi yıkıcı duygular besleyen kişi.

Anal Seks: Anüs yolu ile gerçekleştirilen cinsel ilişki.

Oral Seks: Cinsel organların ağız yolu ile uyarılması ile gerçekleşen cinsel ilişki. 

Ensest: Yakın akrabalar arasında gönüllü ya da gönülsüz gerçekleşen cinsel ilişki.

Pedofili: Duygusal ve/veya cinsel olarak çocuklara ilgi duyulmasına neden olan psikoseksüel rahatsızlık. Sübyancılık.

Zoofili: Cinsel olarak hayvanlara ilgi duyulmasına neden olan psikoseksüel rahatsızlık.

Cinsiyet: Canlıların doğuştan genetik olarak kazandığı, biyolojik dişi veya erkek olma durumu.

Cinsel Kimlik: Kişinin psişesinin cinsiyeti. Kişinin romantik ya da cinsel çekim hissettiği kişilerle ilgili kendini nasıl tanımladığı.

Toplumsal Cinsiyet: Kadınlara kadın olduğu için ve erkeklere erkek olduğu için toplumsal olarak yüklenen çeşitli roller ve sorumluluklar bütünü.

Transseksüel: Duygusal ve/veya cinsel olarak kendini karşı cinse ait hisseden kişi. Biyolojik cinsiyeti ile cinsel kimliği uyuşmayan kişi.

Travesti: Dış görünüşü ve davranışları ile karşı cinsi çağrıştıran kişi. DSM’ye göre karşı cinsin kıyafetlerini giymekten cinsel haz duyan kişi.

Transgender: Kendini biyolojik cinsiyetine ait hissetmeyen tüm kişiler için kullanılan çatı terim.

Agender: Kendini herhangi bir cinsel kimlik ile tanımlamayan kişi.

Bigender: Yaşamlarının bir dönemlerinde kendi cinsel kimliklerini erkek, başka dönemlerinde kadın olarak tanımlayan, bunlar arasında geçiş yapan kişi.

Gender Fluid: Akışkan cinsel kimliği olan, sadece erkek ve kadın arasında değil Agender ve Bigender dahil tüm cinsel kimlikler arasında geçiş yapabilen kişi.

Hermafrodit: Belirgin bir şekilde erkek veya kadın cinsiyetine özgü cinsiyet özelliklerinin herhangi birine uymayan canlılar için kullanılan tıbbi terim.

İnterseks: Kişinin bedeninin içinde iki üreme sisteminin, ya da bedeninin dışında hem kadın hem erkek cinsel organının bir arada olma durumunu ifade eden terim. Genital olarak dişi-erkek belirsizliği. İnsanlarda görülen hermafrodit.

Din: Tanrı’ya, doğaüstü güçlere, çeşitli kutsal varlıklara inanmayı ve ibadet etmeyi sistemleştiren toplumsal bir kurum.

Fıkıh: İslam kanunlarının teorik ve pratik uygulama çalışmalarına verilen isim.

İbadet: Kulun Allah’a karşı sevgi, saygı ve bağlılığını gösteren duygu, düşünce ve davranış biçimleri için kullanılan terim.

Âyet: Müslümanların kutsal kitabı olan Kur’ân-ı Kerim’in her cümlesine verilen ad.

Hadis: Hz. Muhammed’in sözlerini, fiillerini ve tasviplerini ifade eden terim.

Sevap: Dinen makbul sayılan fiillerin ahiretteki mükafatını ifade eden terim.

Günah: Dinen yasaklanan fiillerin ahiretteki cezasını ifade eden terim.

Mekruh: Haram gibi kesin ve bağlayıcı olmamakla birlikte yapılmaması istenen, yapılması uygun görülmeyen fiiller.

Haram: Yapılması dinler tarafından yasaklanan fiiller.

Ahiret: Dünya hayatından sonra başlayıp ebediyen devam edecek ikinci hayat.

Cennet: Dine inananların ve o dinin gerekliliklerini yerine getirenlerin ölümden veya kıyametin kopmasından sonra sonsuz mutluluk içinde yaşayacakları yer.

Cehennem: Dini inkâr edenlerin ya da günahkarların ölümden veya kıyametin kopmasından sonra cezalandırılacakları yer.

Cima: İslam fıkhında kadın ve erkek arasındaki cinsel münasebeti ifade eden bir terim.

Zina: İslam fıkhında evlilik dışı cinsel ilişkiyi ifade eden terim.

Livata: İslam fıkhında erkekler arasındaki cinsel ilişkiyi ifade eden terim. Anal seks.

Hünsa: İslam fıkhında çift cinsiyetli veya cinsiyeti erkek mi kız mı olduğu belli olmayan kişiler için kullanılan bir terim. İnterseks. Hermafrodit.

Muhannes: İslam fıkhında kadına benzeyen erkek için kullanılan terim. Travesti.

Sihak: İslam fıkhında kadınlar arasındaki cinsel ilişkiyi ifade eden terim.

Hukuk: Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım gücünü belirleyen yasaların bütünü.

Yasa: Devletin yasama organı tarafından konulan ve uyulması gereken kuralar bütünü. Kanun. 

Suç: Yasalara aykırı fiiller.

Ceza: Suç karşılığında uygulanan yaptırımlar.

Cinsel İstismar: 15 yaşını tamamlamamış çocuklara karşı bedensel temasta bulunmak suretiyle cinsel amaçla işlenen, suç niteliğindeki fiiller.

Cinsel Saldırı: Yaşı büyük kimselere veya 15-18 yaş grubu mağdurlara yönelik (hile, cebir, tehdit veya iradeyi etkileyen başkaca bir neden olmaksızın) bedensel temasta bulunmak suretiyle cinsel amaçla işlenen, suç niteliğindeki fiiller.

Cinsel Sarkıntılık: Yüzeysel, geçici ve hafif dereceli cinsel davranışları ifade eden, bedensel temas içermeyen, suç niteliğindeki fiiller. Fiiller, süreklilik arz ederek failin bedeni üzerinde cinsel amaçla işlenen kesintisiz çok sayıda eylemden oluşuyorsa cinsel saldırı, bedensel temas içermiyorsa cinsel taciz adını alır.

Cinsel Taciz: Mağdurun yaşına bakılmaksızın, bedenine temas etmeksizin kişiyi rahatsız etmek suretiyle cinsel amaçla işlenen, suç niteliğindeki fiiller.

Reşit Olmayanla Cinsel İlişki: 15-18 yaş grubunda yer alan çocuklarla, çocuğun kendi rızasıyla cinsel ilişkiye girilmesi halinde oluşan suçu ifade eden terim.

Tecavüz: Vücuda organ veya sair bir cisim sokulması suretiyle işlenen cinsel saldırı. Hukuk dilindeki adı nitelikli cinsel saldırı.

Fiili Livata: Anal yolla gerçekleştirilen tecavüzü ifade eden, suç niteliğindeki fiiller.

Hayasızca Hareketler: Alenen cinsel ilişki ve teşhircilik fiillerinin ikisini birden ihtiva eden hukuki terim.

Alenen Cinsel İlişki: İki kişinin karşılıklı rıza ile açık olarak cinsel ilişkide bulunmasını içeren, suç niteliğindeki fiiller. Bu ilişki karşı cinsler arasında olabileceği gibi aynı cinsler arasında da olabilir. Açık ve alenilikten kasıt fiilin belirsiz sayıdaki kişiler tarafından işitilebilecek, görülebilecek, algılanabilecek bir ortamda ya da çok sayıda kişinin öğrenmesi sağlayacak bir araçla işlenmesini ifade etmektedir.

Basit Fuhuş: Belli bir ödeme karşılığında cinsel ilişkiye girilerek yapılan eylemler fuhuş olarak tanımlanır. Bir kimseyi fuhşa teşvik etmek (fuhşa niyeti olmayanda bir fuhuş iradesi oluşturmaya çalışmak), bunun yolunu kolaylaştırmak (fuhuş arayan kişiye fuhuş için imkan sağlamak), fuhuş için aracılık etmek ve fuhuş için yer temin etmek suçtur. Bu işlerin bir örgüt kurularak yapılmasına örgütlü fuhuş denir ve cezası daha yüksektir.

Teşhircilik: Kişinin cinsel organını veya vücudunun diğer cinsel bölgelerini belli bir kişiye yönelik olmaksızın göstermesini ifade eden, suç niteliğindeki fiiller. Bu fiil belli bir kişiye yönelik yapıldığında cinsel taciz olarak nitelendirilir.

Özel Hayatın Gizliliği: Kişinin izin vermediği, mahremiyetine ilişkin tüm alanların korunması ve buna saygı duyulmasını ifade eden terim. Kişinin gözlerden uzakta, başkaları ile paylaşmadığı kapalı kapılar ardındaki yaşantısı yanında kişiye özel herkesin bilmemesi gereken tüm hayat olayları ve bilgilerini de kapsar. Kişinin özel hayatının gözlenmesi, izlenmesi, takip edilmesi, bu hayata ilişkin görüntü-ses kaydı alınması, bu kayıtların ifşası, basın ve yayın yolu ile yayımlanması suçtur.

Halkı Aşağılama ve Tahrik: Sosyal sınıf, ırk, din, mezhep, cinsiyet ve bölge farklılığa dayanarak alenen aşağılanmasını ifade eden, suç niteliğindeki fiiller. Bir kesimi, diğer kesim aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik etmek de suçtur.

Nefret ve Ayrımcılık: Dil, ırk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep farklılığından kaynaklanan nefret nedeni ile kişinin hukukun sağladığı olanaklardan yoksun hale getirilmesini ifade eden, suç niteliğindeki fiiller.